Czy wiecie, że dzięki inicjatywom takim jak eBird możecie się włączyć w globalne działania na rzecz ochrony ptaków podczas niedzielnego spaceru w okolicznym parku czy lesie? Nie musicie być ornitologami z wieloletnim doświadczeniem! Wystarczy telefon, ciekawość i chęć do obserwacji ptaków. Możecie także dołączyć do lokalnych spacerów ornitologicznych i wspólnie z przewodnikiem uczyć się rozpoznawać ptaki, a e-wolontariuszem zostać… przy okazji.

Jak to zrobić? To proste! Tej zimy zostałam ptasią wolontariuszką zupełnie przez przypadek. Spędzając kilka miesięcy w Kanadzie, pewnej niedzieli dołączyłam do spaceru edukacyjnego z ornitologiem. Wśród zimowego krajobrazu uczyliśmy się rozpoznawać lokalne gatunki ptaków – widzieliśmy grupę sikorek jasnoskrzydłych, kilku samców kardynałów szkarłatnych takich jak ten ze zdjęcia ilustrującego artykuł (wbrew pozorom, to gatunek rodzimy dla południowej Kanady!), a nawet podejrzeliśmy kruka próbującego ukraść zdobycz sowie śnieżnej.

Pod koniec spaceru wspólnie ustaliliśmy liczbę i gatunki ptaków, które udało nam się zauważyć podczas spaceru. Niektórzy co bardziej doświadczeni spacerowicze od razu wprowadzali te dane do eBird – międzynarodowej, społecznościowej bazy danych dotyczących obserwacji ptaków. W taki sposób wszyscy dołożyliśmy swoją cegiełkę do działań na rzecz bioróżnorodności na świecie, a tym samym – wzięliśmy udział w projekcie e-wolontariackim.

Co to jest eBird?

Najprościej rzecz ujmując, eBird to crowdsourcingowy projekt umożliwiający pasjonatom ptaków z całego świata łatwe wprowadzanie swoich obserwacji do globalnej bazy danych. Baza ta jest następnie wykorzystywana przez badaczy i organizacje ekologiczne z całego świata. Jak czytamy na stronie projektu,

eBird rozpoczął się od prostej idei – że każdy obserwator ptaków ma unikalną wiedzę i doświadczenie. Naszym celem jest zebranie tych informacji w formie list kontrolnych ptaków, zarchiwizowanie ich i swobodne udostępnianie, aby wesprzeć nowe, oparte na danych podejście do nauki, ochrony przyrody i edukacji.

Za projektem stoją specjaliści i specjalistki z Laboratorium Ornitologicznego działającego przy Uniwersytecie Cornell w Stanach Zjednoczonych. Został on uruchomiony w 2002 roku, ale inspiracją do stworzenia eBird była istniejąca już od roku 1975 lokalna baza EPOQ (Badanie populacji ptaków w Quebecu, fr. Étude des populations d’oiseaux du Québec). Choć z początku eBird obejmował tylko zachodnią półkulę, w 2010 został rozszerzony na cały świat. Nieco ponad 10 lat później, w maju 2021 roku, zanotowano miliard obserwacji ptaków wprowadzonych do bazy. Zaś w ostatnich latach do bazy eBird wprowadzane jest średnio 100 milionów obserwacji rocznie!

Korzystanie z eBird

Jak to działa w praktyce? Projekt opiera się na dwóch filarach – stronie internetowej i darmowej aplikacji. Po założeniu bezpłatnego konta, od razu można zacząć korzystać z aplikacji podczas spaceru. Wystarczy wprowadzić informację, gdzie, kiedy i jak udaliśmy się na obserwację ptaków, a następnie wypełnić listę wszystkich zauważonych lub usłyszanych w tym czasie ptaków. Listę można aktualizować na bieżąco podczas wyprawy – aplikacja działa także w trybie offline, w dowolnym miejscu na świecie. Strona internetowa, bazując na danych przesłanych przez użytkowników, w przystępny sposób przekazuje sumaryczne dane o występowaniu i charakterystyce gatunków ptaków, pozwala oglądać zdjęcia i nagrania. Na stronie dostępny jest także krótki kurs online wprowadzający do eBird.

A co, jeśli mylnie oznaczę zaobserwowane ptaki?

W badaniach opierających się na nauce obywatelskiej (ang. citizen science), czyli projektach takich jak eBird, gdzie wolontariusze współpracują z zawodowymi badaczami, bardzo istotna jest jakość zbieranych danych. Pasjonaci i amatorzy mają różne doświadczenie i kwalifikacje, angażują się w projekt w swoim wolnym czasie – jak zatem zminimalizować ryzyko zebrania błędnych danych?

W eBird ten problem rozwiązano wielotorowo. Z jednej strony, podczas wprowadzania obserwacji, w aplikacji wyświetlana jest lista najczęściej spotykanych ptaków w tym czasie dla danego regionu. Aby zapewnić ich skuteczność, te filtry zostały opracowane przez wiodących ekspertów od rozmieszczenia ptaków na świecie.

Po drugie, nad jakością czuwa zespół wolontariuszy – specjalistów w dziedzinie ornitologii. Dbają oni o merytoryczne i techniczne aspekty aplikacji, m.in. poprzez sprawdzanie wprowadzanych przez użytkowników obserwacji. Przykładowo, w przypadku gdy ktoś zaznaczy obserwację rzadko spotykanego gatunku ptaka, wolontariusze-specjaliści mogą poprosić o dodatkowe informacje, zdjęcia czy nagrania, aby upewnić się że dany ptak nie został błędnie oznaczony.

Co ciekawe, nie trzeba mieć tytułu naukowego aby dołączyć do zespołu wolontariuszy-specjalistów. Przewidziane są tam zadania dla grup o różnym poziomie wiedzy i kwalifikacji: od doświadczonych obserwatorów ptaków – amatorów, po ekspertów od oznaczania gatunków ptaków. Ponadto, wszyscy wolontariusze-specjaliści muszą ukończyć wprowadzający kurs online.

Dodatkowo, Laboratorium Cornell przygotował także bezpłatną aplikację do oznaczania gatunków ptaków Merlin Bird ID. Pomaga ona w rozpoznawaniu gatunków zarówno początkującym, jak i doświadczonym obserwatorom ptaków. Posiada także funkcje analizowania zdjęć i nagrań śpiewów ptaków, aby pomóc w identyfikacji.

Dzięki zastosowaniu różnorodnych metod i narzędzi sprawdzania jakości danych, wolontariusze-amatorzy korzystający z eBird nie muszą martwić się konsekwencjami ewentualnej pomyłki w oznaczeniu gatunków, nawet jeśli dopiero rozpoczynają swoją przygodę z obserwacją ptaków. Mogą skupić się na doskonaleniu swoich umiejętności, satysfakcji i radości z każdej wyprawy.

Niestety, eBird nie jest dostępny w języku polskim, co może stanowić istotną barierę dla wielu obserwatorów. Nie oznacza to jednak, że w Polsce brakuje możliwości ptasiego e-wolontariatu. Wręcz przeciwnie – więcej o tym piszemy poniżej!

Jak eBird zmienił ornitologiczny świat?

Dzięki eBird naukowcy mają dostęp do niezwykle szerokiej, niemal nieustannie aktualizowanej bazy danych o rozmieszczeniu ptaków. Jest to nie tylko podstawa do wielu badań naukowych, ale także pozwala na szybszą reakcję w przypadku obserwacji zagrożonych gatunków. A zatem aplikacja wspiera ogólnoświatowe działania na rzecz zachowania różnorodności biologicznej.

Jak pisze biolożka Jessie Williamson, eBird zmienił także kulturę i zwyczaje w społeczności osób obserwujących ptaki. Przede wszystkim sprawił, że aktywność ta jest łatwiej dostępna i ma niższy próg wejścia, w związku z czym coraz więcej osób interesuje się hobbystyczną obserwacją ptaków. Ma to swoje dobre strony – ułatwia to szerokie działania edukacyjne czy umożliwia uczestnictwo w obserwacji ptaków osobom które zazwyczaj miały utrudniony dostęp do tego środowiska, np. ze względu na brak wyższego wykształcenia. Jednocześnie, jak w innych platformach skupiających duże społeczności, pojawiają się zagrożenia. Przykładowo, lista top 100 obserwatorów ptaków na stronie eBird może sprawić, że zamiast obserwować ptaki dla przyjemności i nauki, niektórzy użytkownicy potraktują to jako wyzwanie do „odhaczenia” jak największej ilości rzadkich ptaków.

Ptasie inicjatywy wolontariackie w Polsce

Samotna wyprawa i oznaczanie ptaków – szczególnie, jeśli dopiero rozpoczynacie swoją przygodę z ornitologią – może być dużym wyzwaniem. Na szczęście nie jest to jedyna droga do włączenia się w ptasi wolontariat i e-wolontariat. W całej Polsce organizowane są wspólne spacery ornitologiczne czy akcje liczenia ptaków. Poniżej krótko przedstawiamy kilka inicjatyw i organizacji.

Przede wszystkim, jedną z najważniejszych w Polsce organizacji zajmujących się ochroną ptaków i edukacją ornitologiczną jest Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP). OTOP działa w całym kraju poprzez sieć grup lokalnych i oferuje możliwość zarówno długoterminowego wolontariatu, jak i uczestnictwa w pojedynczych akcjach.

Akcje wspólnego obserwowania ptaków

Każdego roku wolontariuszki i wolontariusze angażują się w akcję ogólnopolskiego Zimowego Ptakoliczenia. Ptaki można obserwować i liczyć samodzielnie, lub dołączyć do spacerów organizowanych w całej Polsce. Każdego roku wybierany jest inny gatunek, który pełni rolę „ptaka zimy”, i którego szczególnie wypatruje się podczas wspólnych spacerów.

Na wiosnę zaś organizowana jest międzynarodowa akcja Spring Alive, kierowana głównie do dzieci i młodzieży. Wraz z nauczycielami i opiekunami, najmłodsi ornitolodzy wypatrują na wiosnę powrotów migrujących gatunków ptaków. Wolontariusze wprowadzają obserwacje na internetową mapę, z której powoli wyłania się obraz przebiegu migracji. W Polsce akcję również koordynuje OTOP.

Lokalne bazy i aplikacja do obserwowania ptaków w Polsce

W swoich działaniach OTOP zachęca do monitorowania ptaków z użyciem lokalnej bazy danych Ornitho.pl oraz zsynchronizowanej z portalem aplikacji NaturaList. Ze względu na mniejszą skalę, możliwość korzystania z platformy i aplikacji w języku polskim a także uzyskania informacji o lokalnych podsumowaniach, te narzędzia mogą być bardziej przystępne dla użytkowników z Polski.

Co więcej, aplikacja NaturaList może służyć nie tylko do obserwacji ptaków, ale także innych zwierząt: ssaków, gadów, płazów itd. Jest ona także zsynchronizowana nie tylko z polskim portalem, ale także portalami w innych europejskich krajach, takich jak np. Niemcy, Włochy czy Szwajcaria. A zatem choć zasięg tej aplikacji jest mniejszy niż eBird, możemy jej używać również w wielu innych krajach w Europie.

Jeśli zaś chcemy pomóc tworzyć bardziej przyjazne dla ptaków miasta, możemy włączyć się w działania Fundacji Szklane Pułapki. Fundacja prowadzi Ogólnopolski Rejestr Kolizji Ptaków ze Szklanymi Elementami Infrastruktury, do którego każdy może dodać obserwację. Dzięki crowdsourcingowemu mapowaniu nieprzyjaznych ptakom elementów miast, możliwa jest szybsza reakcja i wprowadzenie zmian które ograniczą śmiertelność ptaków w miastach.

Europejska baza danych – EuroBirdPortal

Jeśli interesuje nasz szerszy ogląd na temat rozmieszczenia i migracji ptaków, warto zajrzeć na stronę EuroBirdPortal. W odróżnieniu od projektów zbierających dane bezpośrednio od użytkowników, celem EBP jest zebranie, uspójnienie i jak najlepsze wykorzystanie danych zebranych w internetowych bazach obserwacji ptaków w całej Europie (które często różnią się ilością i zakresem zbieranych danych).

Do dzieła!

Ptasie inicjatywy (e-)wolontariackie pokazują, że e-wolontariat nie musi odbywać się w domu przed komputerem. Zaangażowanie społeczne przez internet może się wiązać z wyprawą do lasu wspólnie z grupą przyjaciół czy pasjonatów ochrony środowiska. Możliwości jest wiele – mamy nadzieję, że zachęciliśmy Was do ruszenia w teren z lornetką i telefonem 🙂